Projekt „Szlakiem cieszyńskiego tramwaju” - Przystanek 2

Pierwszy przejazd tramwajem

W cieszyńskim tramwaju zmieści się 18 osób. Wchodzimy po wysokich, metalowych schodach. Jedni siedzą z telefonem, inni z otwartą gazetą. Są też podróżni wpatrzeni przed siebie. Kiwamy się arytmicznie, mimowolnie wsłuchani w szum miasteczka. Kogo widzimy wokół nas? Kogo widzimy za oknem? O czym możemy pomyśleć podczas tej podróży? Na którym przystanku wysiadamy? Zagadaliśmy do jednego z pasażerów.  

– Nasze pokolenie ma w sobie to coś. Chcemy z siebie dać więcej, nie oczekując niczego w zamian. Może dlatego, że dzieciństwo przebiegało jeszcze w czasie późnej komuny? – zastanawia się 38-letni Maciej Dembiniok, koneser śródmiejskiej kolei.

Rozmawiamy o fenomenie pokolenia Cieszyniaków, którzy zaczęli przywracać etos jedności miasta. Każdy na swój sposób. Mowa jest o tworzącej się na przełomie wieków formacji intelektualnej młodych Cieszyniaków, która dosłownie i w przenośni postawiła tramwaj na torach.

O „transgranicznych”, będziemy pisali w kolejnych wydaniach Wiadomości Ratuszowych, podkreślając już teraz, że w ich gronie są również urzędnicy, którzy pierwsi mierzyli się z szalonymi pomysłami młodych. - To nie było takie hop siup! – przypomina Dembiniok. – Przychodzenie z oddolnymi inicjatywami do urzędu czy też popularyzowanie czegoś nowego wśród ludzi było dla wielu z nas doświadczeniem zderzenia się z betonem. Słowo „beton” do dziś ilustruje niewidzialnego wroga naszego pokolenia. Na szczęście trafiłem na Stanisława Kaweckiego, który wraz z bardzo młodym asystentem, zamienił pomysł w realny projekt. Dziś urzędnik ten jest Sekretarzem Miasta Cieszyna i koordynuje największy projekt inwestycyjny w jego historii, związany właśnie z tramwajem. W teorii zarządzania stosuje się termin zwany „metaforą rdzenną”. Oznacza ona, że każda organizacja stwarza z czasem określoną kulturę. Cieszyn jako organizacja ma w sobie ducha epoki wraz z symbolem tramwaju. Co to oznacza dla dzisiejszych „podróżnych”? Podstawą myślenia o naszym mieście jest ruch, a dosłownie przemieszczanie się przez mosty. Tramwaj nie jest symbolem jednoczenia się miast, ale metaforą rdzenną jednego miasta, jakim było przed 1920 rokiem. To nie tramwaj jest przedmiotem naszego myślenia i działania, ale perspektywa przestrzeni miasta widziana z tramwaju - podkreśla Dembiniok. Dziś wyobrażamy sobie, jak mógłby wyglądać nasz przejazd przez Rynek, ulicami Głęboką i Zamkową, mostem Przyjaźni, a po stronie czeskiej ulicą Nádražní. Zza okna tramwaju widzimy śpieszących się ludzi, wpatrzonych w telefony, po czasie zobojętniałych na przejeżdżający tam i z powrotem tramwaj. Powróćmy jednak do ostatniego przejazdu prawdziwego tramwaju i prawdziwych jego podróżnych. Kim byli i o czym mogli rozmawiać? Zacznijmy od przypomnienia, że pasażerami byli Polacy, Niemcy, Żydzi i Czesi. Był 2 kwietnia 1921 roku. 

- Ostatni przejazd musiał być dla każdego z nich odmiennym doświadczeniem. Dla Niemca i Żyda nowa perspektywa oznaczała koniec języka niemieckiego jako urzędowego i załamanie się dotychczasowego status quo. Czechowi mogło towarzyszyć mniej lub bardziej pewne uczucie, że ma swoje nowe miasto. Do świadomości Polaka dochodziło, że choć jest tu od zawsze, to straci kontakt nie tylko z drugą stroną miasta, ale również z rodakami na Zaolziu. Trudno mu było to pogodzić z doznaniem radości z ledwo odrodzonej Rzeczypospolitej. Nie mam wątpliwości, że dla wszystkich nie było to szczególnie radosne doświadczenie – zaznacza Dembiniok. – Mogli rozmawiać o niewiadomej, o niepokoju, o upadku porządku, o strachu przed kolejnymi konfliktami. Mimo różnic, łączyło ich pytanie: co teraz będzie? – dodaje.

Dziś możemy sobie jedynie wyobrazić wyrazy twarzy tych ostatnich pasażerów patrzących na Cieszyn zza szyby zatrzymującego się tramwaju. Smutni, przejęci, pogodzeni i niepogodzeni z nadchodzącym podziałem. Tramwaj zatrzymał się na zawsze. W 2016 roku przeprowadzono szczegółową analizę przebiegu rekonstrukcji trasy i samego pojazdu. Dwa lata później zakończono również kompleksową analizę śródmiejskiego szlaku turystycznego jako głównego produktu promocyjnego Cieszyna i Czeskiego Cieszyna. W sierpniu 2020 roku rozpoczyna się realizacja projektu „Szlakiem cieszyńskiego tramwaju”.

– Nie jestem zwolennikiem, aby tramwaj powstał w realu. To koszty milionowe, które się nie zwrócą. Są też inne problemy techniczne. Najważniejsze nie jest dosłowne odtworzenie jeżdżącego pojazdu czy torów, ale nadanie przestrzeni publicznej nowej perspektywy patrzenia na samych siebie i siebie wzajemnie. W tym duchu pomyślany jest zapewne ten wielki remont miast. Należy również odnotować, że różne były i będą interpretacje tego przedsięwzięcia. – podkreśla Dembiniok.

W najbliższych miesiącach Cieszyniacy będą świadkami kompleksowej rewitalizacji przestrzeni śródmieścia, powstawania punktów informacyjnych, rekonstrukcji elementów przystanków i repliki pojazdu. Później wszystko pozostanie w rękach, sercach i rozumach samych mieszkańców, z obydwu stron Olzy. Czy stać nas na to, aby wsiąść do tramwaju… niebylejakiego? Jeśli tak, staniemy przed pytaniem o to, jakimi podróżnymi jesteśmy? Nie ma wątpliwości co do jednego – pokolenie „transgranicznych” to Europejczycy, którzy w myśl entuzjastycznej, ale i dojrzałej pochwały młodości „nowymi nas pchają tory”. 

Treść:
Projekt „Szlakiem cieszyńskiego tramwaju” - Przystanek 2
Pierwszy przejazd tramwajem - Wiadomości Ratuszowe 14 sierpnia 2020, Nr 17, str. 3 i 5.