Dzieje Ratusza

M. Makowski 

NAJSTARSZE DZIEJE RATUSZA
       Roku Pańskiego 1496, we wtorek przed dniem św. Wawrzyńca (9 sierpnia), książę cieszyński Kazimierz II sprzedał cieszyńskim mieszczanom za 210 złotych swe dwa domy leżące przy placu targowym, który stał się nowym rynkiem. Polecił wystawić na ich miejscu nowy ratusz łącznie z pomieszczeniami cechu szewców i piekarzy, zaś stary pośrodku rynku nakazał wyburzyć. Książe zobowiązał się do niezabudowywania rynku, aby na zawsze pozostał pustym placem, na którym nic nie przeszkadzałoby w prowadzeniu handlu. Niebawem przy obszernym rynku stanęła siedziba władz miejskich, budowla zapewne drewniana z wieżą wyposażaną w zegar. W ratuszu mieściły się także pomieszczenia sądu miejskiego, składy cennych towarów, miejska waga do odważania towarów, zaś przed budynkiem stał pręgierz z kuną.
       Losy cieszyńskiego ratusza wyznaczały liczne pożary, jakie nawiedzały miasto. Po raz pierwszy strawił go ogień w 1552 r. Na zgliszczach odbudowano ratusz o murowanym korpusie z arkadowymi podcieniami, renesansową attyką i cylindryczną wieżą, zwieńczoną stożkową iglicą. Taki ratusz ukazują widoki Cieszyna autorstwa Daniela Meissnera i Mateusza Meriana.

„...W roku 1661 odnowiono budynek ratusza i zgodnie z umową zawartą 9 sierpnia tegoż roku z malarzem Krzysztofem Palmem, fasadę ratusza ozdobiono następująco: w środkowym polu umieszczono mocno pozłacaną rzeźbę Najświętszej Panny Maryi w królewskiej koronie, trzymającej na ręku Dzieciątko Jezus, otoczoną rzeźbioną aureolą. W pierwszym polu na zewnątrz i z boku od okna przedstawienie św. Wacława, w drugim polu pełny herb cesarski z dwugłowym orłem otoczony wieńcem wawrzynowym, podtrzymywany przez dwie zbrojne postacie męskie. W czwartym polu herb księstwa wykonany w ten sam sposób. Poniżej okien znajdowały się herby miasta i miejskiego sądu w wawrzynowych wieńcach, a nad oknami postacie symbolizujące Wiarę, Nadzieję, Miłość, Sprawiedliwość i Mądrość. Wszystko to malowane było dobrymi i wytrzymałymi farbami. Tarczę zegarową oraz wskazówki zegara ratuszowego odmalowano i pozłocono, a nad całością umieszczono napis HEAC DOMUS, ODIT, AMAT, PUNIT, CONSERVAT, HONORAT, NEQUITAM, PACRM, CRIMINA JIURA, PROBOS (Ten dom nienawidzi złości, kocha pokój, karze zbrodnie, utrzymuje prawych, czci uczciwych),. Za wykonaną pracę oprócz bezpłatnego wyżywienia, mieszkania i kwarty wina wydawanej dziennie, malarzowi zapłacono 30 talarów...”

Alojzy Kaufmann, Gedenkbuch der Stadt Teschen, 1825 r

RATUSZ w XVII i XVIII w.
„...Wewnątrz miasta stoi przy wielkim rynku murowany ratusz, dosyć obszerny, z obszernymi salami dla sądu, i z piękną wieżą z zegarem, na której o letnim czasie gra muzyka parę razy dziennie. Na ratuszu urzęduje burmistrz i doradza mieszczanom według prawa śląskiego i włada według książęcego porządku prawa ziemskiego..."

Fryderyk Luca, Schlesiens curieuse Denkwuedigkeiten, Frankfurt a. M. 1889

       Kolejny pożar Cieszyna w 1720 r. poważnie uszkodził ratuszowy budynek, tak że wymagał naprawy, którą przeprowadzono po kilku latach. W tym czasie jego fasada ozdobiona była barokowymi wolutami i z cebulastym hełmem. W 1726 roku na jego tyłach wystawiono pierwszą w Cieszynie salę teatralną, zwaną też redutową. Od tej pory odbywały się tam nie tylko spektakle sceniczne ale także ważniejsze miejskie uroczystości, reduty i bale. Częściowo zniszczony i przez wiele lat nie remontowy, stał ratusz w bardzo złym stanie. Odrestaurowany został dopiero w 1788 r. przez ks. Leopolda Jana Szersznika. Znajdował się w nim magazyn miedzi, najstarsza w mieście apteka, odwach policji, winiarnia oraz zbrojownia. Wisiał w niej portret ostatnigo cieszyńskiego Piasta, Fryderyka Wilhelma, wokół którego umieszczono pancerze, zbroje, halabardy, hakownice i inne uzbrojenie. Odnowiony ratusz nie przetrwał nawet jednego roku, bowiem 6 maja 1798 r. spalił się podczas największej pożogi w dziejach Cieszyna. 

RATUSZ w 1800 r.
       Plany nowego ratusza, po jego pożarze w 1789 r., sporządził cieszyński architekt Ignacy Chambrez de Ryvos. Powstał w ten sposób barokowo – klasycystyczny budynek o wyszukanej elegancji z wieżą zwieńczoną architektoniczną latarnią. Pomiędzy oknami pierwszego i drugiego piętra ryzalitu zawieszono tablicę z datą 1789 i łacińskim napisem o pożarze oraz marmurową płytę poświęconą księciu Albertowi Sasko – Cieszyńskiemu i jego żonie Marii Krystynie, którzy przeznaczyli znaczne kwoty na ukończenie ratuszowej wieży.
       Na parterze ratusza znalazł swe miejsce magistrat, a także areszt dla mieszczan i szlachty, miejska waga i wyszynk oraz mieszkanie starosty krajowego.
       Przebudowę, którą rozpoczęto w marcu 1800 roku, zakończono 1 września uroczystym umieszczeniem na wieży korony i tzw. bani, zawierającej okolicznościowe dokumenty. Przebieg całej uroczystości opisał Ignacy Ekhel w utworze pt. „Carmen in coronamentum turris curias Teschinensis... (Pieśń na uwieńczenie koroną wieży ratusza cieszyńskiego...), gdzie napisał: „...Rynek wypełniony kompanią stu żołnierzy i ludem oczekiwał na przybycie księcia Alberta . Ale oto zaczyna się uroczystość. Grają bębny, strzelają moździerze, gra muzyka, sześciu starców niesie koronę wieżową, dwanaście dziewcząt biało ubranych im asystuje. Porządek utrzymuje bractwo kurkowe – straż przyboczna księcia Alberta. Idzie senat miejski, za nim tłum. Mowę wygłosił syndyk cieszyński Piotr Sporschil. Koronę wciągnął na wieżę cieśla Jan Kucharz; wypił tam zdrowie cesarskiej rodziny, wszystkich urzędników i pracujących przy budowie robotników...”

RATUSZ w XIX w.
       Obecny wygląd zawdzięcza ratusz przebudowie po ostatnim w jego dziejach pożarze w 1836 r. Odbudowany został w 1845 r. wg planów znanego wiedeńskiego architekta Józefa Kornhausla oraz powiatowego architekta Andrzeja Kmenta. Klasycystyczną elewację ozdobiono płaskimi lizenami z imitacją rustyki, podkreślającymi prostotę i skromność wyrazu nowego wystroju. Symetrię podkreślił dorycki portyk kolumnowy i trójkątny przyczółek z herbem miasta, nad którym odtworzono chambrezowską wieżę.
       W 1845 r. w bani wieży umieszczono blaszaną tubę zawierającą napisany w 1825 roku przez burmistrza Cieszyna Alojzego Kaufmanna rękopis kroniki miasta oraz zalakowaną butelkę, w której znajdował się papier listowy z widokiem Cieszyna i litografie ukazujące mieszczańskie stroje z tej epoki.

REMONT RATUSZA w 1984 r.
       Latem 1984 roku, ze względu na zły stan techniczny wieży ratuszowej, przystąpiono do jej generalnego remontu. 17 sierpnia zdjęto z hełmu banię, z której wydobyto zestaw dokumentów umieszczonych tam w 1845 roku. Rozebrany został także cały miedziany hełm oraz jego miedziana więźba. Nową konstrukcję ciesielską wykonali Jan Michałek i Franciszek Waszut z Koniakowa, hełm odtworzył Jan Nizio z Wapiennicy, zaś banię, orły i koronę wykonał cieszyński rzemieślnik Roman Dziobek. Do nowej bani, którą wciągnięto na wieżę 3 października 1984 r., włożono dokumenty zawierające informacje o remoncie wieży, dane o Cieszynie, kalendarium dziejów Cieszyna w XIX i XX w., kopie ważniejszych dokumentów, fotografie, plany miasta i książki o Cieszynie oraz 44 monety. 

SALA POSIEDZEŃ RADY MIEJSKIEJ
       Z ratuszem związane były, leżące po jego prawej stronie, miejskie kramy rzeźnicze i odwach policji. Był to piętrowy długi budynek, nakryty wysokim mansardowym dachem. W 1869 r. cieszyński budowniczy Gotfryd Dittrich nadbudował nad nim drugie piętro, a elewację zewnętrzną wyposażył w neorenesansową dekorację.
       W budynku tym zlokalizowano w 1906 r. biura zarządu miasta i sale posiedzeń: mniejszą – na obrady komisji i większą – na posiedzenia Rady Miejskiej.
       Nowej sali posiedzeń postanowiono nadać dekorację plastyczną odpowiednią do rangi pełnionej przez nią funkcji. Została wyposażona w bogato zdobioną drewnianą boazerię i odrzwia. W dwóch rogach sali umieszczono secesyjne piece – kominki z herbami Cieszyna. W trzecim rogu stanął okazały zegar szafkowy.
       Ozdobą sali stał się herbowy fryz, umieszczony pod stiukowym sufitem. Złożony został z 24 płaskorzeźbionych godeł cieszyńskich cechów rzemieślniczych, wykonanych przez rzeźbiarza Franciszka Kargera. Drugą część fryzu wypełniło 39 herbów przedstawicieli cieszyńskiej szlachty i książąt, a także herby Śląska i miasta Cieszyna, namalowanych przez Maksymiliana Salomona. Sala posiedzeń została wyposażona w komplet mebli, złożony z foteli, ław i stołów. Na frontowej ścianie znajdował się portret cesarza Franciszka Józefa I w stroju orderowym Złotego Runa. Pomiędzy oknami zawieszono portrety europejskich ambsadorów, którzy w 1779 roku podpisali tzw. Pokój Cieszyński. Po przeciwnej stronie znalazły swe miejsce podobizny austriackich cesarzy. Tylną ścianę ozdobiły portrety założycieli trzech miejskich fundacji – hr. Adama Wacława Paczyńskiego z Tenczyna, bar. Karola Cselety i bar. Adama Borka. Autorem ideowej koncepcji sali posiedzeń był radca budowlany Albin Teodor Prokop.
       Sala posiedzeń Rady Miejskiej została oddana do użytku 2 września 1906 r. kiedy ratuszu uroczyście podejmowano cesarza Franciszka Józefa I w czasie jego wizyty w Cieszynie.